Dwadzieścia lat temu w wigilijny poranek zmarł nagle profesor dr hab. Andrzej Nadolski – wybitny mediewista, archeolog, bronioznawca. Był człowiekiem wyjątkowego formatu. Jego życiorys odzwierciedla skomplikowane dzieje minionych dziesięcioleci, a Jego spuścizna naukowa do dziś wpływa na kształt pasji naukowych kolejnych pokoleń badaczy. Urodził się w Krakowie 26 listopada 1921 r. w rodzinie kultywującej tradycje patriotyczne, doceniającej potrzebę znajomości rodzimej historii, kultury oraz przyrody. Kilka miesięcy przed wybuchem drugiej wojny światowej uzyskał maturę w Gimnazjum im. Księcia Józefa Poniatowskiego w Warszawie. Od stycznia 1942 r. walczył w oddziałach Armii Krajowej obwodu grójeckiego „Głuszec”. Zaraz po zakończeniu wojny, w 1945 r. rozpoczął studia archeologiczno-historyczne, początkowo na Uniwersytecie Jagiellońskim, następnie na Uniwersytecie Łódzkim. Tu w 1949 r. otrzymał tytuł magistra filozofii w zakresie prehistorii, a w 1951 r. stopień doktora na podstawie rozprawy Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI i XII wieku (Łódź 1954). Praca ta stała się fundamentalnym dziełem polskiej szkoły bronioznawstwa historycznego, które do dziś, mimo upływu już ponad pół wieku, w wielu aspektach zachowuje aktualność. W 1962 r. mianowany został profesorem nadzwyczajnym, w 1970 r. otrzymał nominację na profesora zwyczajnego. Pracę zawodową rozpoczął w 1946 r. w Zakładzie Prehistorii Uniwersytetu Łódzkiego. Na uczelni tej pełnił liczne funkcje, był. m.in. kierownikiem Katedry Archeologii, w latach 1965-1968 prorektorem, a następnie od 1968 do 1969 r. rektorem. Prowadził wykłady także i na innych uczelniach: w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych, w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim i Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jako „professeur associéé” wykładał w École des Hautes Études en Sciences Sociales w Paryżu. Równolegle do działań dydaktycznych od 1949 r. uczestniczył w pracach badawczych Kierownictwa Badań nad Początkami Państwa Polskiego, przekształconego conego w 1953 r. w Instytut Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk (obecnie: Instytut Archeologii i Etnologii PAN). Od 1961 r., aż do momentu przejścia na emeryturę w 1991 r. pełnił funkcję kierownika Zakładu Archeologii Polski Środkowej IHKM (dziś: Ośrodek Badań nad Dawnymi Technologiami IAE PAN). Profesor Andrzej Nadolski był autorem ponad dwustu publikacji, w tym kilkunastu książek; wieloletnim redaktorem naczelnym „Acta Archaeologica Lodziensia”, założycielem i redaktorem „Fasciculi Archaeologiae Historicae”, nauczycielem wielu archeologów, pod Jego kierunkiem powstało kilkadziesiąt prac magisterskich i 10 doktorskich, kierował badaniami archeologicznymi wielu stanowisk (m.in. grodzisko i kolegiata w Tumie pod Łęczycą, grodziska w Czermnie nad Huczwą i Spicymierzu nad Wartą, wieś średniowieczna w Drácy w Burgundii, pobojowisko grunwaldzkie). Był członkiem licznych polskich i zagranicznych towarzystw i komitetów naukowych. Uhonorowano go szeregiem odznaczeń: m.in. Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polsk oraz Krzyżem Partyzanckim. Te podstawowe fakty biograficzne nie są w stanie oddać rozległych horyzontów Jego zainteresowań. Nieprzeciętna erudycja Andrzeja Nadolskiego w zakresie poznania kultury materialnej średniowiecza czy szeroko pojętej wojskowości, przejawiała się także w jego działalności popularyzatorskiej. Obok ogromnej wiedzy odznaczał się bowiem umiejętnością jasnego wywodu, zrozumiałego dla szerokich rzesz słuchaczy. Z wielką przyjemnością uczestniczył więc w pracach wystawienniczych, wygłaszał odczyty, współpracował nawet z twórcami filmowymi. By jednak suchość zwięzłych biogramów, w różnych miejscach publikowanych, wzbogacić barwami wielości pasji i różnorodności działań Profesora Andrzeja Nadolskiego w dwudziestą rocznicę śmierci grono Jego przyjaciół, kolegów, uczniów podjęło inicjatywę zorganizowania konferencji naukowej mu poświęconej.

Tomasz Kurasiński, Kalina Skóra Słowo wstępne ........5 Marcin S. Przybyła Społeczne hierarchie i archeologiczne rankingi grobów. Dyskusja w oparciu o analizy dwóch cmentarzysk z końca epoki brązu w Polsce południowej .....7 Jacek Woźny Przestrzeń cmentarzysk pradziejowych w teorii i praktyce archeologicznej ...............29 Katarzyna Czarnecka W środku paradnej tarczy. Ciekawy grób z cmentarzyska kultury przeworskiej w Czersku, pow. piaseczyński ...................35 Kalina Skóra Trup nieobecny?... czyli o brakujących szczątkach kostnych w grobach kultury wielbarskiej ........45 Joanna Zagórska-Telega, Jacek Pikulski Uwagi na temat rozplanowania przestrzennego cmentarzyska w Michałowicach. Możliwości interpretacji funkcji obiektów rowkowych .................69 Elżbieta Dąbrowska W kościele czy poza kościołem – lokalizacja pochówków w Polsce piastowskiej .............81 Michał Dzik Uwagi o funkcji i symbolice konstrukcji wczesnośredniowiecznych grobów w obudowach kamiennych .............87 Leszek Gardeła, Kamil Kajkowski Groby podwójne w Polsce wczesnośredniowiecznej. Próba rewaluacji ..................103 Andrzej Janowski Przestrzeń rozświetlona. Znaleziska świec i wosku w grobach komorowych na terenie Europy Środkowowschodniej.........................121 Joanna Kalaga Groby z płytami na cmentarzysku przy kościele pod wezwaniem św. Mikołaja w Wiślicy. Aspekt archeologiczny i społeczny ..............131 Andrzej Krzyszowski Naczynia ceramiczne i wiaderka klepkowe z wczesnopiastowskiego cmentarzyska w Sowinkach k. Poznania ..............137 Tomasz Kurasiński Grotem w dół, grotem w górę. Deponowanie włóczni w grobach wczesnośredniowiecznych na ziemiach polskich .....................159 Marian Rębkowski Cmentarz w chrześcijańskiej przestrzeni średniowiecza........................191 Anna Wrzesińska, Jacek Wrzesiński Kto się nie leni, zrobi złoto z kamieni – osełki w grobach wczesnego średniowiecza ......................197 Paweł Duma Groby przestępców na Śląsku w świetle najnowszych badań archeologicznych ..............225

"Acta Archaeologica Lodziensia" to najstarsza w łódzkim ośrodku naukowym archeologiczna seria wydawnicza, istniejąca już od ponad pół wieku. Charakteryzują ją i wyróżniają na polskim rynku wydawnictw archeologicznych szczególnie dwa aspekty: integracyjny charakter i szeroki zakres tematyczny. Publikowane w niej prace są autorstwa pracowników różnych instytucji głównie środkowopolskiego środowiska naukowego: Uniwersytetu Łódzkiego, Polskiej Akademii Nauk, muzeów regionu. Różnorodność tematyczna obrazuje możliwości badawcze i aktualne trendy nowoczesnej, szeroko pojętej archeologii. Ramy chronologiczne obejmują bardzo szeroki zakres czasowy od epoki kamienia po współczesność. Liczne prace, które się dotychczas w niej ukazały, poświęcone były nie tylko archeologii sensu stricto, ale, co szczególnie ważne dla łódzkiego ośrodka archeologicznego, chlubiącego się szkołą archeologii pogranicza, także i problematykom styku archeologii z innymi dyscyplinami naukowymi: historią, historią nauki i techniki, architekturą, bronioznawstwem historycznym, historią sztuki. Zdecydowana większość opublikowanych pozycji to nie schematyczne, proste sprawozdania z realizowanych przez autorów badań, lecz opracowania powstałe w wyniku wieloletnich studiów nad tematem. Nie dziwi więc że są to najczęściej jedne z najważniejszych pozycji w dorobku wielu autorów, które zaważyły na ich karierze naukowej.

Horda Sasów pod dowództwem cieszącego się mroczną sławą Lothara najeżdża Brytanię. Żądni ziemi, władzy i pieniędzy palą, grabią i mordują. Okoliczna ludność zwie ich barbarzyńcami – nie bez powodu. Lothar zmierza od Ryton, gdzie władzę sprawuje kobieta, lady Elena. Pani na zamku zostaje pojmana i zhańbiona przez jednego z wojowników, który uważa, że ma do niej prawo, czym wystawia się na gniew swojego wodza. Lothar przejmuje władzę w Ryton. Elena boi się mężczyzny, który wygląda jak diabeł: Ciemne długie włosy, czarne oczy, twarz i całe ciało poorane bliznami. Jednak z każdym dniem lęk słabnie, ustępując miejsca innym uczuciom. Pewnego dnia, pod nieobecność Lothara, Elena staje w obronie służącej, Duli, którą jeden z Sasów chciał zgwałcić. Broniąc się, Dula rani napastnika. Kobiety w panice uciekają do lasu i wpadają w ręce grasującej tam bandy. Dowódca uprowadza Elenę, a pobitą Dulę zostawia na pożarcie dzikim zwierzętom. Lothar wyrusza na ratunek swojej brance. Czy miłość i przeznaczenie pokonają zło i chciwość? Czy dwa tak różne światy mogą stworzyć jeden wspólny? Miejmy nadzieję, że dobro i pokój zwyciężą…

Bóg tak chce! – takim okrzykiem lud miał odpowiedzieć na papieskie wezwanie do wyprawy krzyżowej wygłoszone na synodzie w Clermont w 1095 roku. Czy chrześcijanie jednomyślnie poparli pomysł zorganizowania zbrojnej pielgrzymki mającej na celu odzyskanie Grobu Świętego? Wbrew powszechnemu przekonaniu członkowie wspólnoty chrześcijańskiej prezentowali dalece rozbieżne stanowiska w kwestii wypraw krzyżowych. Niniejsza książka proponuje spojrzenie na ruch krucjatowy przez pryzmat nieprzychylnych opinii prezentowanych przez średniowiecznych władców, teologów, uczonych, przedstawicieli duchowieństwa, kronikarzy, dziejopisarzy, a nawet trubadurów i truwerów. Martin Aurell oddaje głos tym, którzy kwestionowali zasadność wypraw krzyżowych, krytykowali decyzje świeckich przywódców i działania Kościoła, a także piętnowali wady krzyżowców, oskarżając ich o nieuzasadnione stosowanie przemocy, okrucieństwo, bezbożność, rozwiązłość, chciwość i sprzeniewierzenie się pierwotnym ideałom. Kontestatorzy ruchu krucjatowego należeli do mniejszości, ale ich opinie dają pełniejszy obraz stosunku ludzi średniowiecza, zwłaszcza chrześcijan, do zbrojnych wypraw do Ziemi Świętej. Martin Aurell (ur. 1958) – historyk, mediewista, wykładowca Université de Poitiers, Université Panthéon-Sorbonne, Université de Rouen Normandie, dyrektor Centre d’études supérieures de civilisation médiévale, członek Institut Universitaire de France, redaktor prowadzący czasopisma „Cahiers de civilisation médiévale”. Autor licznych publikacji i artykułów naukowych poświęconych czasom średniowiecza, szczególnie trubadurom, legendzie arturiańskiej, Plantagenetom, Eleonorze Akwitańskiej, rycerstwu i ruchowi krucjatowemu.

Pierwsza połowa XIII wieku. W Hagenburgu trwa wielka przebudowa katedry. W cieniu monumentalnej budowli tętni życie. Wszyscy, od biskupiego skarbnika, przez miejskich kupców, utalentowanych mistrzów kamieniarskich, po miejscową społeczność żydowską, pozostają pod jej przemożnym wpływem wykraczającym poza kwestie duchowe i artystyczne.

Zaskakujące koleje losów skarbnika Eugeniusa von Zaberna, uparcie spełniających marzenia braci Schäfferów i ich przedsiębiorczej siostry Grete, żony kupca, barona von Kronthala zakochanego w córce heretyka oraz wyjątkowego żydowskiego chłopca Judla ben Icchaka tworzą barwną mozaikę życia ówczesnego społeczeństwa. Walka o władzę i wpływy między Kościołem a możnymi, płonące stosy heretyków, watykańskie i dworskie intrygi, polityczne stronnictwa i ekonomiczne interesy, skrywane miłości… Wszystko to sprawia, że miłośnicy prozy Umberta Eco, Hilary Mantel i Kena Folletta będą zachwyceni atmosferą i żywymi postaciami "Katedry" Bena Hopkinsa. [Powyższy opis pochodzi od wydawcy].

Podczas zimowej zamieci w ponurym rożnowskim zamku rozstrzygają się losy byłych dwórek królowej Jadwigi. Pięć lat później, w roku 1397, wydarzenia te zdają się już tylko odległym koszmarem. Zarówno Amalia, jak i jej litewscy przyjaciele założyli swoje rodziny i muszą się odnaleźć w nowych rolach. Węgierka jest teraz żoną młodego uczonego, który aktywnie uczestniczy w pracach przy odnowieniu krakowskiego Studium Generale, czyli Akademii. Milda staje się częścią bogatej kupieckiej rodziny. Tymczasem Varnas porzuca wojenne rzemiosło i osiada w nadanej mu przez króla podkrakowskiej wsi. Otaczający ją las skrywa prastarą tajemnicę, która na zawsze odmieni los jego rodziny.

Nadejście roku 1392 dla Amalii i Mildy oznacza początek nowego życia. Od tej chwili byłe dwórki królowej muszą sobie radzić same. Osiemnastoletnia Litwinka trafia do krakowskiego Kazimierza, gdzie roi się od przestępców. Mimo że jest całkowicie samotna i zagubiona, nie rezygnuje z walki o odzyskanie dobrego imienia. Tymczasem Amalia przybywa wraz ze swoim świeżo poślubionym mężem do jego zamku w Rożnowie. Ma nadzieję, że znajdzie tam nowy dom, jednak miejsce to staje się dla niej więzieniem. W czasie gdy młode kobiety muszą walczyć o przetrwanie, brat Mildy, Varnas, wciąż poluje na mordercę swojej rodziny, Czerwonego Diabła. Lecz wkrótce z myśliwego sam staje się zwierzyną, która wpada w sidła. Wygląda na to, że zarówno nad Amalią, jak i nad litewskim rodzeństwem zawisło fatum. Aby pokonać trudności, trzeba będzie teraz połączyć siły. Ponieważ nie da się walczyć samotnie.

Książka omawia twórczość dwóch najwybitniejszych współczesnych pisarzy gatunku wysokiej fantastyki w odniesieniu do różnorakich aspektów dziedzictwa średniowiecza i literatury heroicznej, na których opiera się pisarstwo J. R. R. Tolkiena i George’a R. R. Martina. Jest próbą prześledzenia rożnych form mediewalizmu, widocznych na poszczególnych poziomach tekstu literackiego, podejmuje próbę określenia charakteru i funkcji tradycji średniowiecznej literatury i kultury w tworzeniu literackiego świata, wtórnego w obrębie gatunku wysokiej fantastyki. ****** The argument in the book is aimed at illustrating how the fantasy fiction of J. R. R. Tolkien and George R. R. Martin is influenced by the legacy of medieval heroic literature, and also how the secondary worlds created by the respective authors enter into dialogue with the medieval ideas concerning artistic creativity and the psychological and cognitive habits which constitute an inherent element of the imagery of medieval heroic literature and of the medieval civilisation in general.

Niegdyś Città di Sant’Angelo wydawało na świat słynnych kondotierów i budowniczych katedr. Osłabione herezjami i buntami, dzisiaj już tylko zachłannie broni swojego bogactwa i nienawidzi obcych. Historia chylącego się ku niechybnemu upadkowi miasta miesza się w książce z opowieścią o jednorękim Draco – szaleńcu i wybrańcu zarazem. Oskarżony o świętokradztwo, zostaje skazany na śmierć. Przed karą ostateczną chroni go córka kasztelana, której zwyczaj pozwala ułaskawić w noc karnawału jednego skazańca. Wygnany z Città di Sant’Angelo Draco wyrusza w długą podróż po sławę i zemstę.

"Międzymorze" – powieść Marcina Wolskiego to książka zawierająca elementy powieści historycznej - niektóre z występujących postaci są autentyczne – ale w zdecydowanej większości jest fikcją literacką z wątkami fantasy. Akcja rozpoczyna się w II poł. XIV wieku na dworze królowej Jadwigi Andegaweńskiej na krakowskim Wawelu. Głównym bohaterem jest niezwykle barwna postać królewskiego błazna, karła Mieszka, obdarzonego zarówno licznymi umiejętnościami w sferze sprawności fizycznej, jak również nieprzeciętną inteligencją i wiedzą daleko wykraczającą poza epokę, sięgającą aż do czasów nam współczesnych. [nota wydawcy].

Grudzień 1137. Kiedy umiera cesarz Lotar, natychmiast wybucha zacięta walka o tron. Żądni władzy książęta i duchowni są gotowi zrobić wszystko, by nie tylko podważyć prawa cesarskiego zięcia Henryka Pysznego do korony, ale także odebrać Welfowi księstwa Bawarii i Saksonii. Dzięki przebiegłej intrydze wejść w posiadanie korony udaje się Staufom, którzy przed laty sami w wyniku spisku nie zdołali przejąć tronu. Rola monarchy przypada Konradowi Staufowi, choć nie jest tym zachwycony. Wkrótce orientuje się, że nawet lojalność własnego brata i młodego bratanka, przyszłego Fryderyka Barbarossy, ma swoje granice. Rozpoczyna się wieloletnia wojna i wyrafinowana gra na intrygi, w której udział biorą Welfowie, Askańczycy, Wettyni i wiele innych potężnych niemieckich rodów oraz... kobiety. [nota wydawcy].

Ta książka gwarantuje młodym czytelnikom niesamowitą podróż w czasie w towarzystwie trojga dzieci: Jeanne, François, Louisa i ich wiernego towarzysza, setera irlandzkiego o imieniu Płomień! Jeanne, François i ich kuzyn Louis spędzają wakacje z dziadkami. Kiedy wchodzą do starej kaplicy, przenoszą się w czasie i lądują w 1429 roku. Spotykają Świętą Joannę d’Arc i biorą udział w bitwie o Orlean… Niezapomniana podróż w czasie do średniowiecznej Francji! [Nota Wydawcy]

Stanowi cz. 4 Cyklu Kingsbridge, cz.1 pt.: Filary Ziemii, cz. 2 pt.: Świat bez końca, cz. 3 pt.: Słupy ognia.

Siódmy tom porywającej serii powieści historycznych, w których wartka akcja i niebezpieczne przygody splatają się ze spiskami i wątkami miłosnymi, a wszystko to w fascynującej średniowiecznej scenerii. Wydaje się, że była nierządnica Maria nie ma innego wyboru - ponieważ nowy książę biskup z Würzburga chce odebrać rodzinie Kibitzsteinów część majątku, kobieta postanawia się sprzymierzyć z turyńskim hrabią Ernstem von Herrenrodą. Przyjmuje więc jego zaproszenie na zjazd rodzinny. Nie wszystko jednak toczy się zgodnie z planem… Podczas spotkania dochodzi do brutalnego napadu, z życiem uchodzą tylko Maria, jej córka Trudi i ciężko ranna zakonnica, krewniaczka hrabiego. Kobiety ukrywają się w nieprzebranej puszczy otaczającej zamek. Tam trafiają w ręce zbójców, z którymi sprawcy napadu mają na pieńku. Maria szybko pojmuje, w jak strasznej sytuacji znalazła się wraz z towarzyszkami. Mimowolnie trafiły w sam środek wojny między dwoma nienawidzącymi się szlacheckimi rodami w Turyngii.

Wydaje się, że była nierządnica Maria nie ma innego wyboru - ponieważ nowy książę biskup z Würzburga chce odebrać rodzinie Kibitzsteinów część majątku, kobieta postanawia się sprzymierzyć z turyńskim hrabią Ernstem von Herrenrodą. Przyjmuje więc jego zaproszenie na zjazd rodzinny. Nie wszystko jednak toczy się zgodnie z planem… Podczas spotkania dochodzi do brutalnego napadu, z życiem uchodzą tylko Maria, jej córka Trudi i ciężko ranna zakonnica, krewniaczka hrabiego. Kobiety ukrywają się w nieprzebranej puszczy otaczającej zamek. Tam trafiają w ręce zbójców, z którymi sprawcy napadu mają na pieńku. Maria szybko pojmuje, w jak strasznej sytuacji znalazła się wraz z towarzyszkami. Mimowolnie trafiły w sam środek wojny między dwoma nienawidzącymi się szlacheckimi rodami w Turyngii.